SUNUŞ
Taşıdığı jeopolitik önemin bir neticesi olarak tarih boyunca Doğu Akdeniz’deki üstünlük mücadelesinin stratejik unsurlarından biri olagelen Kıbrıs, aynı zamanda Türk varlığının hüküm sürdüğü kadim beldelerden birisidir. Türk ve İslam tarihindeki ayrıcalıklı yeri, Kıbrıs adasının Türkiye ve Türk milleti için taşıdığı stratejik önceliği ortaya koymaktadır.
Türkiye’nin 20 Temmuz 1974 tarihinde garantörlük haklarını kullanarak Kıbrıs Türklerinin hak ve hukukunu, en temel insan hakkı olan yaşama hakkını ve iki toplumun barışını temin etmek üzere başlattığı barış harekâtı ile adadaki Türk varlığının güvenliği ve siyasî hakları güvence altına alınmıştır.
Türkiye’nin Kıbrıs üzerinde kurucu antlaşmalardan kaynaklanan vazgeçilemeyecek ve tartışılamayacak ahdî hak ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Türkiye’nin etkin ve fiilî garantisinin sulandırılması ya da olumsuz etkilenmesi hiçbir şart altında kabul edilemeyecektir. “Mavi Vatan” stratejisinin kilit önemdeki unsuru da olan Kıbrıs’taki Türk varlığının hak ve hukuku dün olduğu gibi bugün ve yarın da her platformda savunulmaya kuşkusuz devam edilmelidir.
Şüphe yok ki Kıbrıs’ta dili, dini ve etnik kökeni itibarıyla farklı olan iki ayrı millet ve iki ayrı devlet bulunmaktadır. Uzun süren ve bir sonuca varamayan müzakere süreçleri ile Rumların uzlaşmaz tutumları neticesinde geldiğimiz nokta itibarıyla Kıbrıs’ta tek gerçekçi, uygulanabilir ve yaşayabilir çözümün iki devletli bir yapılanma olduğu açıktır. Nitekim, hem Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hem de Türkiye Cumhuriyeti, bu yöndeki politikasını her platformda kararlılıkla gündeme getirmektedir. Önümüzdeki süreçte Kıbrıs Türk halkını, haksız yere uygulanan izolasyonlardan ve egemenlik haklarını kullanmaya dönük kısıtlamalardan kurtarmak üzere, KKTC’nin egemenliğinin ve uluslararası alanda eşit statüsünün tanınmasını temin edecek politikaların izlenmesi en akla uygun yol olacaktır. Bu çerçevede, stratejik bir adım atılarak KKTC’nin Türk Devletleri Teşkilatı’na gözlemci üye olarak kabul edilmesi, fark yaratan ve ses getiren önemli bir gelişme olmuştur. Bununla beraber, Türk Devletleri Teşkilatı’nın KKTC’yi tam üye olarak kabul etmesi, KKTC’yi tanıyan devletlerin sayısının artmasını da kolaylaştıran bir gelişme olacaktır.
Türk Akademisi Siyasî Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı (TASAV) olarak; Kıbrıs Barış Harekâtının 50’nci yılı münasebetiyle, Kıbrıs davasına ilişkin bir çalışma ile Kıbrıs’ın tarihi ve kültürel yapısı, adadaki Türk varlığı, tarihî süreç içinde yaşanan gelişmeler, barış harekâtı ve sonrası uygulanan tecrit ile meselenin siyasî, askerî ve diplomatik boyutlarının değerlendirilmesi amacıyla bir çalışma yapılmasını kararlaştırdık. Bu doğrultuda, genellikle siyasî ve diplomatik boyutlarıyla gündemde yer bulabilen Kıbrıs konusunun tarihî ve kültürel çerçeveyi de dikkate alarak bu günlere nasıl gelindiğini ve bundan sonraki sürdürülebilir çözümün nasıl olabileceğine dair önerileri kapsayan değerlendirmelerimizi bir kitap çalışmasıyla hayata geçirmeyi amaçladık.
Bugün önemli bir küresel aktör olan Türkiye, bölgesel gelişmelere yön veren, egemenlik haklarına yönelik oyunları bozma gücüne sahip, ahdî haklarından taviz vermeden millî politikalar istikametinde “Lider Ülke Türkiye” ülküsünü gerçekleştirmek, Türk ve Türkiye yüzyılının altyapısını inşa etmek amacıyla gayret göstermektedir. Bu iddialı hedefe giden yolda, Türkiye’nin ve Kıbrıs Türklüğünün bekâsının temini ve KKTC’nin bağımsız bir egemen devlet olduğunun tescili büyük önem arz etmektedir. Doğu Akdeniz’in stratejik değerinin arttığı bir dönemde, Kıbrıs’ta “iki devletli çözüm” en makul ve gerçekçi seçenek olarak belirmiş durumdadır. Dolayısıyla, kalıcı çözüm için Türk tarafının daha gür bir sesle dile getirmeye başladığı iki devletli çözüm formülünün irdelenmesi ve iki devletli çözümün neden en gerçekçi yol olduğunun izah edilmesi gerekmektedir.
Bu düşüncelerden hareketle, Barış Harekâtı’nın 50’nci yıldönümü münasebetiyle değerli bilim insanı Sayın Prof. Dr. İsmail ŞAHİN’in kaleminden “Kıbrıs’ta İki Devletli Çözüm: Tarih, Kimlik ve Siyaset” adlı
bu kitap hazırlanmıştır. Literatüre önemli katkı sunacağına ve referans bir eser olacağına inandığımız kitap, bu alanda güçlü bir birikime sahip Sayın Şahin’in çok kıymetli bilimsel çabasıyla vücut bulmuştur.
Kitabın okuyuculara yararlı olması ve bu alandaki araştırmacılara yeni ufuklar açması dileğiyle, başta kitabı hazırlayan Prof. Dr. İsmail ŞAHİN olmak üzere TASAV çalışanlarına ve kitabın hazırlanması ile yayınında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.
Bu vesileyle, Kıbrıs mücadelesinin şehit ve gazilerine, Türk tarihinin herhangi bir evresinde vatan, millet, mukaddesat için hayatını kaybeden aziz ecdadımıza Allah’tan rahmet niyaz ediyor, hürmet ve minnetle anıyorum. Ruhları şâd, mekânları Cennet olsun.
İsmail Faruk AKSU
TASAV Başkanı
ÖNSÖZ
Kıbrıs, Akdeniz’in ortasında yer alan stratejik konumu, zengin tarihi ve karmaşık sosyo-politik yapısıyla asırlardır bölgesel ve uluslararası aktörlerin ilgi odağı olmuştur. Adanın tarih boyunca farklı medeniyetlerin ve güçlerin çatışma sahnesi olması, Kıbrıs meselesini günümüzde de sıcak ve çözülmesi zor bir problem hâline getirmiştir. Bu bağlamda, Kıbrıs’ta iki devletli çözüm önerisi, tarihî, siyasî ve güvenlik perspektiflerinden ele alınması gereken kritik bir konudur.
Bu çalışmada, Kıbrıs’taki mevcut durumu anlamak için adanın siyasî tarihi, jeopolitik önemi ve burada yaşanan çatışmaların kökenleri, okuyucuya yeterli bir fikir verebilecek düzeyde kitaba aktarılmıştır. Ayrıca, federasyon ve iki devletli çözüm önerilerinin Kıbrıs Türkleri ve Rumları için ne anlama geldiği, bu çözüm modellerinin hangi avantajları ve potansiyel riskleri barındırdığı tartışılmıştır. Kıbrıs’ta barışın ve istikrarın sağlanabilmesi için atılması gereken adımların neler olduğu, uluslararası toplumun bu süreçte üstlenebileceği roller ve tarafların karşılıklı tezleri analiz edilmiştir.
Kitabın genel amacı, adadaki iki toplumun tarihsel arkaplanı, uluslararası hukukun sağladığı çerçeve ve siyasî gerçekler göz önünde bulundurularak, iki devletli çözüm önerisinin neden en makul ve sürdürülebilir yol olduğunu tartışmaya açmaktır. Ayrıca, adadaki Türk varlığının tarihî ve kültürel gelişimi, millî dava olarak Kıbrıs’ın siyasî, diplomatik ve askerî mücadelesine yer vermeyi amaçlayan bu kitap, Kıbrıs Barış Harekâtı’nın 50’nci yıldönümü münasebetiyle Türk Akademisi Siyasî Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı (TASAV) tarafından çıkarılmıştır. Kitapta, siyasî ve diplomatik açmazların Kıbrıs Türkleri üzerinde yarattığı zorluklar, karşı karşıya bıraktığı tehditler ile 21. yüzyılda uygulanan yaptırımlar, ambargolar ve dışlanma yoluyla uğradıkları eziyet ve bunlarda uluslararası aktörlerin rolü detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Bu kitabın yazılmasında, Kıbrıs meselesi üzerinde yıllardır yapılan çalışmalar, akademik araştırmalar ve sahada gerçekleştirilen gözlemlerden yararlanılmıştır. Kitabımız, hem akademisyenler ve politika yapıcılar için hem de Kıbrıs sorununa ilgi duyan genel okur kitlesi için kapsamlı bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Umuyoruz ki, bu çalışma Kıbrıs’ta barış ve istikrarın sağlanmasına yönelik tartışmalara katkıda bulunur ve adada kalıcı bir çözüme ulaşılmasında yeni bakış açıları sunar.
Son olarak, barış harekâtının 50’nci yılı gibi tarihî bir dönüm noktasında böylesi bir çalışmayı projelendiren TASAV’a, kitabın hazırlanmasına destek olan TASAV çalışanlarına, kıymetli eşim Cemile ve sevgili kızım Fatma Ayza’ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Bu vesileyle, Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında şehit düşen ve gazi olan kahramanlarımızı, mücahit ve mücahidelerimizi rahmet ve minnetle anıyorum. Onların fedakârlıkları sayesinde Kıbrıs Türklerinin adada barış ve özgürlük içinde yaşadığı asla unutulmamalıdır.
Prof. Dr. İsmail ŞAHİN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM: KIBRIS’IN İSLAMLAŞMASI VE TÜRKLEŞMESİ
A. Kıbrıs’ın Fethinin Nedenleri
1. Politik ve Stratejik Nedenler
2. Ekonomik Faktörler
3. Dinî Nedenler
3.1. Kıbrıs’ın İslamlaşma Süreci
3.2. Hala Sultan Tekkesi’nin Mahiyeti
B. Kıbrıs’ın İskânı ve Türkleşmesi
1. Sürgün ve İskân Süreçleri
2. Osmanlı Adaleti ve Hoşgörüsü
C. Kıbrıs’ı Geri Alma Planları ve Kilise
1. Kıbrıs Ortodoks Kilisesi’nin Güçlenmesi
2. Kilisenin Kıbrıs’ı Türklerden Geri Alma Faaliyetleri
3. Yunanistan’ın Bağımsızlığı ve Kıbrıs Başpiskoposluğu
İKİNCİ BÖLÜM: KIBRIS’TA İNGİLTERE DEVRİ VE ENOSİS (1878-1931)
1. Kıbrıs’ın İngiltere’ye Devrinin Politik ve Stratejik Sebepleri
2. Kıbrıs Konvansiyonu (4 Haziran 1878)
3. Kıbrıs’ta Yönetim Değişikliğinin Enosis Hareketine Yansıması
4. Kıbrıs’ın İlhakı ve Lozan Antlaşması’na Giden Süreç
5. Millî Mücadele ve Kıbrıs Türkleri
6. Lozan Antlaşması ve Kıbrıs’ın Geleceği
7. Lozan Antlaşması ve Kıbrıs Türkleri
8. 1931 İsyanı
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE KIBRIS
1. İkinci Dünya Savaşı’nın Kıbrıs Üzerine Etkileri
2. Kıbrıs Türklerinin Siyasî Örgütlenme Faaliyetleri
3. Oniki Ada’nın Yunanistan’a Katılmasının Enosis’e Yansımaları
4. Soğuk Savaş Dönemi’nin Başlangıç Yıllarında Türkiye ve Kıbrıs
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE KIBRIS
1. Soğuk Savaş’ın Kıbrıs’a Etkileri
2. Kıbrıs Meselesinin Kamuoyunun Gündemine Girmesi
3. Kıbrıs Meselesi, Birleşmiş Milletler ve EOKA’nın Kuruluşu
3.1. Makarios ve Grivas’ın Rolü
3.2. Londra Konferansı
3.3. Taksim Tezine Doğru
3.4. Türk Mukavemet Teşkilatı’nın Kuruluşu ve Önemi
BEŞİNCİ BÖLÜM: KIBRIS CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU VE ÇÖKÜŞÜ
1. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Temel Özellikleri
2. 27 Mayıs Askerî Darbesi ve Kıbrıs Türk Liderliği
3. Yol Ayrımı: 1963 Olayları ve Sonrası
3.1. Türkiye’nin Müdahale Girişimleri
3.2. Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin Kurulması
ALTINCI BÖLÜM: KIBRIS BARIŞ HAREKÂTI VE SONUÇLARI
1. 15 Temmuz Yunan Darbesi
2. Barış Harekâtı ve Uluslararası Politika
3. Barış Harekâtı’nın Diplomatik Sonuçları
3.1. İkinci Barış Harekâtı
3.2. Atlılar, Muratağa ve Sandallar Katliamı
3.3. Taşkent, Terazi ve Tatlısu Katliamı
3.4. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin Kurulması
YEDİNCİ BÖLÜM: KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞU
1. KKTC’nin Kuruluşunu Doğuran Şartlar
2. KKTC’nin İlanı
3. Federasyon Tezinin İflası ve İki Devletli Çözüm Önerisi
3.1. Federasyon Tezinin Fiilî Zorlukları
3.2. İki Devletli Çözüm Önerisinin Politik Mantığı
3.3. Millî Dava Perspektifi
SONUÇ
