Sayı 46: Türk Devlet Felsefesi

EDİTÖRÜN NOTU

Elinizdeki sayıda ülkemizin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçiş aşamasında olduğu ve bu sistemin tam manasıyla yürürlüğe gireceği seçime gidildiği bir süreçte, “Türk Devlet Felsefesi” konusunu ele almayı uygun bulduk. Bu amaçla, Sayın Prof. Dr. Hanifi Macit’in sayı editörlüğünde Türk Devlet Felsefesinin tarihî, siyasî, manevî ve mitolojik boyutlarını ele alan değerlendirmelere bu sayımızda yer verilmiştir.

Hun Devletinden Göktürklere, Uygurlardan Selçuklulara, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti Devletine kadar, Türk milletinin kökü çok eskilere dayanan bir devlet geleneği vardır ve devletler yıkılıp yenisi kurulurken dahi bu köklü gelenek devam etmiştir. Zira Türk milleti bekasını devletiyle bir görmüştür. Değişik coğrafyalarda, değişik zaman dilimlerinde kurulan bütün Türk devletlerinde aynı felsefe hâkim olmuştur.

Bu anlayışın yerleşmesinde “Kut” ve “Töre” kavramlarının önemli bir yeri vardır. Türkler, Oğuz Kağan Destanında ve Orhun Kitabelerinde de belirtildiği üzere yönetim erkinin Tanrı tarafından kendilerine verildiğine, millete hizmet etmedikleri veya töreye uymadıkları takdirde ise Tanrı tarafından cezalandırılıp yönetme yetkisinin ellerinden alınacağına inanırlardı. “Kut” ve “Töre” aynı zamanda Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserindeki dört kahramandan ikisine verdiği isimdir ki bu durum, Türk devlet felsefesinde anılan kavramların taşıdığı önem ve etkiye işaret etmektedir.

Umuyoruz ki dergimizde yer verdiğimiz birbirinden kıymetli eserler, Türk milletindeki kadim devlet anlayışı ve kültürü ile Türklerde devlet inşasına dair felsefî ve tarihî birikimi açıklamakla kalmayacak, bu alandaki bilgi eksikliğinin giderilmesine büyük katkılar sağlayacaktır.

Başta dergimizin sahibi ve TASAV Başkanı Sayın İsmail Faruk Aksu olmak üzere sayı editörümüz Sayın Prof. Dr. Muhammet Hanifi Macit’e, Yazı İşleri Müdürümüz Sayın Konur Alp Koçak’a, Yayın Kurulu ve Danışma Kurulu üyelerimize, dergimizin tasarım ve basım işlerini gerçekleştiren Net Ofset’in çalışanlarına şükranlarımı sunuyorum.

Bir sonraki sayıda buluşmak üzere, iyi okumalar diliyoruz. 

Doç. Dr. Mehmet GÜNAL
Editör

SAYI EDİTÖRÜNÜN SUNUŞU

Düşünce Dünyasında Türkiz dergisinin bu sayısı Türk devlet felsefesine ayrılmış olup bir dosya konusu şeklinde hazırlanmıştır. Medeniyet inşa etmiş bir millet olarak Türklerin tarih sahnesinde oynadıkları rol kuşkusuz göz ardı edilecek bir rol değildir.  

Maddî ve manevî kültürel ögeler üzerinden geniş bir kültür coğrafyasında hüküm sürmüş olan Türkler, tarihin hem inşa edicisi hem de taşıyıcısı olma kudretini hangi araçlar üzerinden kurmuştur? Bu önemli ve değerli bir sorudur. Bunun anlaşılması ve açıklanması zaruri olmakla birlikte, yine bu sorunun bugünün insanına rehber olması bakımından oldukça değerli olduğu da unutulmaması gereken bir başka gerçekliği ifade etmektedir. Kadim zamanlardan günümüze gözlemci ve inşacı bir yeteneğin sahibi olan insan, etrafında cereyan eden hadiseleri taklit ederek hayatına çeşitli pratik dokunuşlar gerçekleştirmeyi başarabilmiştir. Yine içerisinde yaşamış olduğu evrendeki düzen ve ahenk onun dikkatini çekmiş, mevsimlerin ardıllığı, gece ve gündüzün bitmeyen dönüşümü vs. örnekler üzerinden kendi hayatında bu ahengi yakalamaya çalışmıştır. Devletin böyle bir eğilimin sonucu olarak doğduğu düşüncesi de oldukça akla yatkın bir açıklama olarak görülebilir.

Devletin kaynağına böylesi bir teorik arka plan konulduğunda, bir başka sorun ortaya çıkmaktadır. Düzen nasıl sağlanacak, hangi referanslar üzerinden bu ahenk yakalanacak, düzen iddiasının bir kaosa dönüşmesi nasıl engellenecektir? Bu ve benzeri soruların sayısını artırmak olanaklı, ancak gereksizdir. Zira bu sorunlar üzerine düşünmek devlet denilen teşkilatlı yapının üzerine felsefe yapmak, yani devlet felsefesinin ortaya çıkması demektir. Bu çalışmanın temel amacı da Türklerin devlet anlayışlarının ve teşkilatlanma biçimlerinin daha özel analizini yapmaktır.    

Bu bağlamda bir giriş metni olarak Prof. Dr. M. Hanifi Macit’in “Türk Devlet Felsefesinin Teorik Arka Planı Üzerine” başlığını taşıyan çalışması yukarıda ifade edilen amacın arka planının anlaşılmasına yöneliktir.

Prof. Dr. Saadettin Gömeç hocanın, “Türk Devletinde Kagan ve Katunluk Makamı Hakkında” başlığını taşıyan çalışması, Türk kültüründe yönetimi özel olarak irdeleyen bir metindir. İfade edilen düzen arayışının “yönetici” üzerinden derin bir tahlilidir. 

Doç. Dr. Yasin Şehitoğlu, “Türk Devlet Düşüncesinde Sınıf(sızlık), Yetki ve Liyakat” başlıklı çalışmayla sınıf kavramı üzerinden farklı bir bakış açısı sunmaktadır. Ayrıca bu çalışma devlet-toplum ilişkisi ve otoritenin teşekkülü açısından da okunabilir.

Doç. Dr. Uğur Üçüncü, “Nutuk’ta Türk Devlet Düşüncesinin İzleri” başlığını taşıyan çalışmasıyla devlet geleneğinin bugünkü çağdaş tezahürünü Nutuk üzerinden bir değerlendirmeye tabi tutmuştur. Bir diğer ifade ile geçmişten günümüze tecrübeyi “Nutuk” üzerinden okumuştur.

Dr. Öğr. Üyesi Coşkun Erdoğan, “Türk Devlet Telakkisinde Hükümdarın Meşruiyet Zemini ve Siyasi Hâkimiyeti Bakımından Kut Anlayışı” başlıklı çalışmayla kut kavramının toplumsal zemindeki meşruiyet bağını kurma noktasında neden töre kavramından ayrı düşünülemeyeceğini açıklamaktadır.

Dr. Öğr. Üyesi Hüseyin Kalemli, “Türk Devlet Geleneğinde Egemenlik Anlayışının Dönüşümü” adlı makalesiyle geçmişten günümüze egemenlik kavramının dönüşümünü incelemiş, çalışmasında “Kut” anlayışından “hukuk devletine” doğru tarihî seyri merkeze almıştır.

Arş. Gör. Alper İplikçi’nin, “Türk Töresinin Türk Devlet Felsefesine Etkisi Üzerine Bir İnceleme” başlıklı çalışması töre üzerine özel bir değerlendirmedir. Makalede töre, düzen ve hukuk anlamı çerçevesinde ele alınmıştır.

Prof. Dr. M. Hanifi MACİT
Sayı Editörü

İÇİNDEKİLER